Het elektrische dienstmeisje
“Mw. G., Prins Hendrikstraat te Den Haag zoekt per direct een goed dienstmeisje voor dag en nacht. Huisknecht aanwezig”. Of: “Dienstmeisje gevraagd of flink meisje gevraagd, maar niet jonger dan 16 jaar, goede verdiensten geboden”. Dit soort advertenties stonden vroeger vrijwel dagelijks in de krant. Meisjes die na de lagere school direct aan het werk moesten, konden bijna altijd aan de slag als dienstmeisje, in ieder geval tot aan het begin van de jaren zestig. Vanaf die tijd kon de huisvrouw het werk steeds vaker alleen af.
Wassenaarsestraat, een slopje waar een vrouw de was doet, 1920. Maker onbekend.
Toenemende welvaart
Door de toenemende welvaart konden steeds meer huishoudens het zich veroorloven elektrische hulpmiddelen aan te schaffen, die het huishouden aanzienlijk lichter maakten. Het gebruik van deze apparaten was een trend die al aan het begin van de twintigste eeuw was ingezet. Eerst aarzelend, want die nieuwe apparaten waren toch best vreemd en stroom vonden veel huisvrouwen eng. Daarbij kwam dat elektriciteit nog lang niet in elk huis beschikbaar was. Naarmate het aantal gebruikers van stroom toenam, werden er ook meer voorwerpen uitgevonden die het huishouden een stuk eenvoudiger maakten. Neem bijvoorbeeld de nieuwe apparaten ter verlichting van de wasdag. Tot ver na de oorlog nam het doen van de was al gauw een dag in beslag. De huismoeders moesten grote hoeveelheden water koken en vervolgens met de hand de was doen. Daarna moest de natte was natuurlijk drogen en dan nog gestreken worden. Dit was een zware en tijdrovende klus en het was niet verwonderlijk dat met name de dames uit de betere standen een hulp in de huishouding hadden. Maar door de komst van de elektrische wasmachine en de centrifuge werd de was doen een eenvoudigere klus.
Intrede van de stofzuiger
Wat te denken van het stofvrij maken van de vloerkleden, dat was toch ook een heel ritueel: de kleden oprollen en naar buiten brengen, vervolgens flink met de mattenklopper te keer gaan en daarna alle kleden weer naar binnen brengen. Ook de stofzuiger was welkom in de huishouding. Op de foto zien we drie jongens in de Haagse Twentstraat in een 'rijdende stofzuiger' zitten. Het voertuig is een reclamemodel-stofzuiger van de Zweedse firma Electrolux. Het is een vergroot model van de eerste Electrolux sledestofzuiger uit 1924.
Twentstraat, drie jongens in een 'rijdende stofzuiger' (reclameobject van Electrolux), 1924
Dienstmeisje uit het stopcontact
Het huishouden werd door al deze apparaten een stuk eenvoudiger of zoals de Haagsche Courant op 17 december 1962 schreef na een bezoek te hebben gebracht aan de nieuwe showroom van Caminada aan de Plaats: “…zult u versteld staan hoever het dienstmeisje al verleden tijd is en hoeveel vervelende karweitjes zijn gepromoveerd tot handelingen die in een handomdraai kunnen worden verricht”.
“Ons dienstmeisje komt uit het stopcontact”, zo kopte het betreffende artikel ook nog. Gek genoeg is het ondanks al de apparaten die wij nu tot onze beschikking hebben toch niet minder druk in het huishouden geworden, en bestaan in veel gezinnen de dienstmeisjes nog steeds. Alleen noemen we ze nu werksters, hulpen in de huishouding of interieurverzorgers. Per slot van rekening moet er toch iemand zijn die de wasmachine leeghaalt of de stofzuiger door het huis trekt. Dat gaat nog steeds niet vanzelf, alhoewel dat bij stofzuigers inmiddels wel al het geval kan zijn.
Dit artikel is onderdeel van een reeks artikelen gepubliceerd in Den Haag Centraal, geschreven door (oud) medewerkers van het Haags Gemeentearchief.
Auteur: Hans Zwaanswijk