Niet iedereen zal op de foto meteen een van de belangrijkste Hagenaars van de vorige eeuw herkennen. Naast burgemeester Schokking en echtgenote staat H.E. van Gelder, die op 16 februari 1955 vanwege zijn tachtigste verjaardag in het zonnetje wordt gezet. Aan de houding van de jarige en zijn vrouw kun je bijna afzien dat hij wel vaker gehuldigd is en dat het nieuwe daar af is. Welwillend alles aanhorend, maar de blik al gericht op de uitgang, zo lijkt het. Misschien is de vriendelijk wijkende blik een teken van bescheidenheid, wat je kunt verwachten bij een tachtigjarige met veel kennis en wijsheid. Hij weet wat belangrijk is en wat niet. Hij had gestudeerd, veel geschreven en was sociaal-democraat. In die tijd voor velen een teken van wijsheid. 

Huldiging in het gebouw van K&W van dr. H.E. van Gelder t.g.v. zijn 25 jarig gemeenteambtenaarschap. 1931, maker onbekend

Hendrik Enno van Gelder liet ons twee meesterwerken na. Zijn magistrale boek ‘s-Gravenhage in zeven eeuwen en nauwelijks minder belangrijk, het gemeentemuseum.  

Indrukwekkende carrière 

De carrière van de in 1876 geboren Van Gelder is indrukwekkend. Hij studeerde rechten en staatswetenschappen, werd lid van de sociaal-democratische SDAP en dacht in eerste instantie aan een beroep als journalist. Belangstelling en talent voor schrijven had hij misschien van zijn grootvader Nicolaas Beets geërfd, maar hij koos niet voor het schrijversvak. Hij werd archivaris en was dat vanaf 1906 in Den Haag. In 1912 kon hij als directeur zijn baanbrekende werk bij het gemeentemuseum beginnen. Musea waren elitaire instellingen met een beperkt publiek en dat veranderde hij. Een museum moest een maatschappelijke functie hebben en moest het publiek onderwijzen. Met rondleidingen en door de verspreiding van museumbulletins trok hij een veel breder publiek naar het museum.  

Stadhouderslaan, het Gemeentemuseum. 1935, maker onbekend

Nieuw museum 

Jarenlang was hij bezig met de totstandkoming van een nieuw museum op het terrein van Zorgvliet. Het grootse culturele centrum dat Van Gelder in gedachte had kwam er niet, maar wel ontwierp Berlage voor hem het pareltje onder de musea, waar je als Hagenaar met veel trots mensen van buiten kunt rondleiden. Het museum bezat meteen het nieuwste van het nieuwste en het mooie was dat dat allemaal meteen ook werkte. Van techniek tot lichtinval, het museum was zo mooi als de bedoeling was en het werkte zoals de bedoeling was.  

Dr. H.P. Berlage, architect, aan het werk in de directiekeet tijdens de bouw van het Gemeentemuseum. 1933, maker onbekend

Tijd ver vooruit 

Maar voor sommige mensen zijn Van Gelders publicaties over de Haagse geschiedenis misschien het belangrijkste wat hij Den Haag heeft nagelaten. Naast zijn bekende hoofdwerk ’s-Gravenhage in zeven eeuwen schreef hij een groot aantal artikelen. De gedateerdheid van sommige passages is Van Gelder niet aan te rekenen, want het historisch onderzoek gaat immers gewoon door. Eind 2008 meldde de pers dat een historicus had ontdekt wie in 1672 Johan de Witt had vermoord. Niet het Haagse grauw zat hierachter, maar leden van de Haagse burgerij. Dit was echter al veel eerder ontdekt. In 1916 beschreef Van Gelder al uitvoerig hoe geletterde Haagse burgers de moord op Johan de Witt beraamden. Het was een wraakoefening na jarenlange achterstelling door de regentenklasse waarvan zij Johan de Witt het boegbeeld vonden. Van Gelder was als vakman zijn tijd vooruit. 

 Auteur: Jan van Wandelen